Counselling (poradnictwo) jest rodzajem usługi o charakterze psychologiczno-terapeutycznym. Nie oznacza to jednak, że psycholog czy terapeuta mocą swego wykształcenia automatycznie uprawnieni są do counsellingu. Counselling korzysta wprawdzie z wiedzy psychologicznej, jak również uwzględnia elementy rozmaitych psychoterapii, ale wymaga posiadania odrębnych umiejętności, wiedzy, a także (w przypadku profesjonalnego counsellingu) nadzoru doświadczonych doradców, najczęściej zrzeszonych w którejś z organizacji (np. British Association of Counselling). Oparty jest także na odmiennych założeniach.

Najlepiej te specyficzne umiejętności oraz odmienne założenia ukazać przez porównanie counsellingu z pomocą psychologiczną oraz psychoterapią. (Nie chodzi mi o zaniżanie wartości usług psychologicznych czy psychiatrycznych, ale właśnie o ukazanie różnic).

Psycholog generalnie posiada pewną ogólną wiedzę na temat osobowości, neurofizjologii, typów zachowania, emocji, itp. Może też specjalizować się w jakiejś szczegółowej dziedzinie psychologii - np. psychologii rozwojowej czy psychologii przemysłowej. Jeśli dana osoba przychodzi do gabinetu psychologa z konkretnym problemem, to ten zazwyczaj stosuje pewną standartową metodę badań, jak np. test, wywiad, badanie odruchów itp., a następnie zestawia wynik tego badania ze standardami wyliczonymi na podstawie badań statystycznych, co pozwala mu zdiagnozować dany "przypadek" poprzez odniesienie go do innych, podobnych lub kontrastujących. Jego pomoc polega więc na określeniu "pod jaki typ" choroby, nerwicy czy innej patologii podpada dany przypadek i w zależności od tak postawionej diagnozy podaniu pewnych zaleceń, które w świetle jego wiedzy powinny pomóc przywróceniu danej osobie równowagi psychicznej, utraconych zdolności czy zmianie jej zachowania na społecznie akceptowalne, społecznie użyteczne itp.. Zawsze w psychologii istnieje jakiś punkt odniesienia, który wyznacza granice "normalności" i patologii - i jest nim właśnie norma wyznaczana przez "uśrednienie" społeczeństwa. Analogicznie jest w przypadku badań IQ (ilorazu inteligencji) - punktem odniesienia jest standartowe "100", będące średnią społeczną. Istnieją wprawdzie szkoły psychologiczne, dla których celem działania nie jest przywrócenie stanu "normalnego" ani dostosowanie do społeczeństwa (np. psychologia humanistyczna Maslowa, terapia skoncentrowana na kliencie Rogersa), ale generalnie w Polsce nie kształci się psychologów w oparciu o te szkoły, a nawet jeśli dany psycholog postępuje zgodnie z zasadami którejś z takich szkół, to spełnia już właściwie funkcje psychoterapeutyczną, nie czysto psychologiczną. Oczywiście w wielu wypadkach trafna diagnoza psychologiczna jest niezastąpiona - np. w przypadku dziecka mającego problemy w szkole - mogą one wynikać z dysleksji, zaburzeń neurofizjologicznych, zaburzeń osobowościowych, błędów wychowawczych itp. Trudno byłoby w takim przypadku prowadzić jakąkolwiek terapię, nie znając przyczyny stanu rzeczy. Zarówno psychoterapia, jak i counselling bez solidnych podstaw psychologicznych ryzykują zajmowanie się nie rzeczywistym problemem klienta, lecz jego objawami. Z drugiej strony jednak badanie psychologiczne kwalifikuje jedynie typ przyczyny, nie jest zaś w stanie dotrzeć do konkretnej przyczyny istniejącej w życiu tego właśnie klienta (chyba że jest ona oczywista, co zdarza się rzadko). Do tego potrzebna jest psychoterapia lub counselling.

Psychoterapia ze swego założenia adresowana jest nie do ludzi, którzy szukają rozwiązania bieżącego problemu, ale raczej do takich, którym pod jakimś względem "wymknęły się z rąk stery życia". Oznacza to najczęściej poważną nerwicę, czasem patologiczny układ społeczny (na to zwraca uwagę zwłaszcza psychoterapia oparta o założenia orientacji systemowo-interakcyjnej), czasem chorobę psychiczną. Niezależnie od szkoły psychoterapeutycznej, a jest ich wymienianych ponad 200, klient psychoterapii jest osobą, która już nie panuje nad swym życiem lub jakąś jego częścią i w związku z tym powierza terapeucie zadanie przywrócenia tej kontroli. Wiąże się to z czasową przynajmniej zależnością od psychoterapeuty, jego poglądów, koncepcji antropologicznych i szkoły terapeutycznej. Taka zależność jest bardzo duża w szkołach psychoanalitycznych, nieco mniejsza w behawioralnych, jeszcze mniejsza w humanistycznych, zawsze jednak istnieje. Jeśli dana osoba panuje nad swoim życiem i zachowaniem, choć odczuwa jednocześnie jakieś problemy psychologiczne, to najprawdopodobniej nie potrzebuje psychoterapii. Jeśli zwróci się o pomoc do psychoterapeuty, niepotrzebnie ryzykuje powstanie nowych problemów, związanych z terapią, oprócz wspomnianego uzależnienia jest tu np. wieloaspektowy problem przeniesienia, długotrwałość, a często także bolesność procesu terapeutycznego. Większość szkół psychoterapeutycznych świadoma jest tych problemów i w związku z tym uświadamia swoich klientów odnośnie potencjalnych zagrożeń i kosztów.

Counselling, w odróżnieniu od psychoterapii, zwraca się do ludzi, którzy "trzymają ster życia w rękach", tzn. nie cierpią na głębokie zaburzenia psychiczne. W odróżnieniu od psychologii "empirycznych" counselling nie zestawia swych klientów z wynikami badań statystycznych i nie podsuwa rozwiązań "sprawdzonych" na kimś innym niż dana osoba. Podstawowym założeniem counsellingu jest, iż każda osoba jest inna i niepowtarzalna i każdy problem jest inny, ponieważ w życiu człowieka działa tyle rozmaitych czynników, że nigdy nie ma gwarancji, czy podobne działanie odniesie podobny skutek. Podobnie jak w psychoterapii, w counsellingu istnieją różne szkoły, które można podzielić na trzy typy: psychodynamiczny (wywodzące się z tradycji analitycznej), humanistyczny oraz behawiorystyczny (tych jest raczej niewiele).

We wszystkich typach poradnictwa działanie doradcy polega przede wszystkim na słuchaniu tego, co mówi klient. To sam klient odkrywa rozwiązania w trakcie opowiadania doradcy swojej "historii". Może się to wydawać dziwne, lub wręcz naiwne, że najlepszą pomocą jest najlepsze słuchanie - nie chodzi tu jednak o to, by klientowi "dać się wygadać". Rzecz w tym, by po pierwsze zrozumieć jego "ramy odniesienia" (ang. "frame of reference"), czyli jego osobistą sytuację, wraz z jej możliwie wszystkimi uwarunkowaniami. Doradca nie zakłada z góry, że pewne objawy nerwicowe są skutkiem "kompleksu Edypa", "pędu ku mocy" i nie próbuje się doszukać w osobie klienta potwierdzenia swoich teorii psychologicznych. Stara się natomiast wsłuchać w opowieść klienta i odnaleźć w niej momenty, w których ten się "zapętlił". W trakcie tego słuchania doradca zadaje pytania, które służą odblokowaniu owych miejsc. Doradca zakłada, że niemal każdy jego klient jest w stanie odnaleźć wyjście ze swojej trudnej sytuacji w ramach swych własnych punktów odniesienia, a problem polega jedynie na tym, że klient nie umie spojrzeć na punkt krytyczny posługując się całą swą wiedzą i bogactwem uczuć. Zamiast tego wybiera jakiś jeden model zachowania (czy raczej sprzęg zachowaniowo-emocjonalno-myślowy), który prowadzi właśnie do "zapętlenia się".

Jeśli klientowi brakuje punktów odniesienia, doradca może oczywiście podpowiedzieć mu swój, w taki jednak sposób, aby klient był świadomy, że dana wartość czy cel jest wartością i celem doradcy, niekoniecznie ma ważność obiektywną. W niektórych typach poradnictwa duszpasterskiego kładzie się również nacisk na obiektywne punkty odniesienia - tzn. takie, które wynikają z wyznawanej wspólnie przez klienta i doradcę wiary.

Normalnie cykl sesji poradnictwa trwa znacznie krócej niż psychoterapia. W niektórych przypadkach wystarczy jedna sesja; w większości jest to kilka lub kilkanaście sesji raz w tygodniu. Zdarzają się jednak przypadki, gdy counselling trwa przez cały rok lub sesje odbywają się dwa razy w tygodniu - takie sytuacje traktuje się jednak jako wyjątkowe.

Status counsellingu w Europie dopiero się ustala. Jedynymi krajami, w których jest on w pełni zorganizowany, posiada wyraźny status prawny i jasno określone zasady są Wielka Brytania i Irlandia; w mniejszym stopniu także Niemcy. W Anglii counselling jako usługa profesjonalna pojawił się pod koniec lat 60-tych. Do chwili obecnej osiągnął on status równorzędny z usługami psychoterapeutycznymi, a w niektórych sferach nawet je wyparł - np. wiele uniwersytetów, szpitali, urzędów miejskich oficjalnie oferuje counselling w ramach swych struktur.

European Association for Counselling (EAC)

PO Box 82, Rugby, Warwickshire CV21 2AD, UK. tel./fax.: 44-1788 546731

1 Regent Place, Rugby, Warwickshire CV21 2PJ. UK.

tel. office: 44-1788 550899

tel. info: 44-1788 578328

fax: 44-1788 562189

E-mail

UK Register for Counsellors

Inne interesujące kontakty:

Birkbeck College, University of London, Counselling Section:

28B Torrington Square, London WC1E 7JL. UK.

tel. 44-(0)171-6316626

fax. 44-(0)171-6316688, 6316679

Strony nieeuropejskie:

Francis Bridger & David Atkinson, Counselling in Context. Developing a Theological Framework, HarperCollins, London 1994. Książka zajmująca się counsellingiem duszpasterskim od strony teoretycznej. Autorzy poddają krytyce modele counsellingu, przyjmujące milcząco założenia świeckich psychologii i wskazują na konieczność oparcia counsellingu o mocne podstawy filozoficzne i teologiczne.

Windy Dryden (ed.), Questions and Answers on Counselling in Action, Sage Publications 1992.

John Foskett & David Lyall, Helping the Helpers: Supervision and Pastoral Care. SPCK, London 1988.

T. Gough, Couples in Counselling, Darton Longman & Todd, London 1989.

P. Halmos, The Faith of the Counsellors, Constable 1970,1978.

Michael Jacobs, Still Small Voice, SPCK London 1982, new edition 1993. To chyba pierwsza książka, którą należy przeczytać, opisująca podstawy counsellingu.

Michael Jacobs (ed.), The Care Guide. A Handbook for the Caring Professions and Other Agencies, Cassell, London 1995. Praca zbiorowa, o nastawieniu bardzo praktycznym - zajmuje się konkretnymi kwestiami i problemami, z którymi mogą przyjść klienci counsellingu.

Eugene Kennedy & Sarra C. Charles, On Becoming a Counsellor, Gill & Macmillan, Dublin 1977,1990.

David Lyall, Counselling in the Pastoral and Spiritual Context, Open University Press, Buckingham, Philadelphia 1995. Jedna z serii ok. 10 książek dotyczących różnych aspektów counsellingu. Omawia counselling duszpasterski oraz organizację counsellingu, kształcenie i pokrótce jego historię w Wielkiej Brytanii.

P. Trower, A. Casey, W. Dryden, Cognitive-Behavioural Counselling in Action. Sage Publications 1988.

.....powrót na stronę główną